دلایل پشت پرده قطع روابط مراکش با ایران چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ پس از گذشت نزدیک به سه سال از قطع روابط دیپلماتیک محور ریاض با ایران، پادشاهی مراکش هم، همسو با این محور، روابط خود را این بار به بهانه ای جدید با جمهوری اسلامی ایران قطع کرد. مسئولین مراکشی، در یک خبر جنجالی، اعلام کردند که رباط با تهران را به خاطر "دخالت ایران در امور داخلی مراکش، حمایت این دولت و حزب الله از شورشیان پولیساریا"، قطع می کنند. مسلما چنین تصمیمی باعث خرسندی مسئولین محور ریاض، که مدت هاست که ایران را متهم به دخالت در امور عربی می کنند، می شد و از همین رو، انور قرقاش، وزیر مشاور امور خارجه خاندان زاید امارات که اکنون شاید بتوان او را سخنگوی امور خارجه محور ریاض نامید، اولین مسئولی بود که از اقدام رباط تمجید کرد. انور قرقاش در توئیتر خود، تصریح کرده که امارات از مراکش در قبال ایران، حمایت می کند. برای پرداختن بهتر به این موضوع نیاز است ابتدا تاریخی مختصر از روابط مراکش با جبهه پولیساریو، که مسئولین رباط، ایران را به حمایت از آن متهم می کنند را بیان کنیم.

مراکش و جنبش پولیساریو

کشور مراکش و مناطقی که جبهه آزادیبخش پولیساریو در آن فعال است، در صحرای غربی آفریقا قرار گرفته اند. 20 تا 25% این ناحیه در اختیار جبهه پولیساریو و الباقی تحت نظر مراکش اداره می شود. جبهه پولیساریو در سال 1973، پس از نزدیک به یک سده اشغال منطقه صحرای غربی توسط اسپانیا، دست به سلاح برد تا این ناحیه را به استقلال برساند. طی دهه 70 میلادی البته تب استعمار زدایی در جهان بسیار داغ بود و همین امر به برچیده شدن نسبتا کلی بساط استعمار از سرتاسر جهان انجامید. اما برخلاف بسیاری دیگر از مناطق جهان که استعمار زدایی در آن ها، باعث ایجاد کشوری مستقل با مرزهای نسبتا مشخص شد، در صحرای غربی، زدایش استعمار به ایجاد حالتی مبهم ختم گردید که مناقشاتی دامنه دار را در پی آورد. در حالیکه پس از تخلیه صحرای غربی آفریقا از سوی اسپانیا، جبهه پولیساریو ادعای استقلال کشوری به نام "جمهوری دموکراتیک عربی صحرای غربی" را داشت، موریتانی و مراکش، دو کشور همسایه با این خطه، ادعای حاکمیت بر آن را داشتند. از همین رو، جنگ میان پولیساریو و مراکش، از ابتدای خروج نیروهای اسپانیایی بالا گرفت. گفتنی است در سال 1975، هنگام خروج اسپانیا، دیوان بین المللی دادگستری، به درخواست مجمع عمومی سازمان ملل، رایی پیرامون دعوای موجود در سرزمین صحرای غربی آفریقا صادر کرد. طبق رای دیوان، هرچند روابط تاریخی میان موریتانی و مغرب تائید می شد ولی حاکمیت این دولت ها بر آن، به کلی رد شد. جبهه پولیساریو در سال 1976، تاسیس کشور جمهوری صحرا به مرکزیت العیون را اعلام کرد.

با گذشت زمان، پولیساریو توانست کنترل خود بر تقریبا یک سوم صحرای غربی آفریقا و مراکش بر مابقی آن را اثبات کند. در مرزهای کنونی، جمهوری دموکراتیک صحرای غربی، وسعتی به اندازه 266 هزار کیلومتر مربع و جمعیت 500 هزار نفری را در بر می گیرد که آن را به یکی از متراکم ترین نقاط زمین مبدل ساخته است.

جنگ میان دو طرف همچنان ادامه یافت و گاه به خونریزی های نسبتا شدیدی می کشید. اما در سال 1981، پادشاه مراکش رضایت داد تا همه پرسی برای تعیین سرنوشت صحرای آفریقا برگزار شود. این اعلام رضایت باعث شد تا آتش جنگ برای مدتی افول کند ولی پس از مدتی، با به نتیجه نرسیدن چگونگی برگزاری همه پرسی، تنش ها بار دیگر شعله ور شد. در این برهه، رباط به پولیساریو پیشنهاد داد که مناطق تحت کنترلش را با نوعی از خودمختاری هدایت کند ولی پولیساریو بر برگزاری همه پرسی اصرار ورزید. گفتنی است که همه پرسی مذکور، مورد حمایت سازمان ملل بوده و جبهه پولیساریو خواهان برگزاری آن تحت نظارت سازمان ملل است؛ امری که به ظاهر، رباط با آن مخالفت می کند. با بالا گرفتن درگیری ها، بار دیگر، تحت نظارت سازمان ملل، آتش بس میان پولیساریو و پادشاهی مغرب برقرار شد. شورای امنیت در اوایل دهه 90 تصویب کرد که همه پرسی برگزار گردد و حافظان صلح به مناطق حائل اعزام شوند. اما تکلیف پرونده برگزاری همه پرسی، در تمام این سال ها، مبهم مانده و دولت مغرب حاضر به برگزاری آن نشده است.

از آن دوره تاکنون، ماموریت سازمان ملل برای حفظ صلح تمدید یافته ولی از سال 2016، زمانی که بان کی مون، دبیرکل وقت، ضمیمه سازی سرزمین های جمهوری دموکراتیک صحرای غربی را "اشغال" خواند، مراکش، نیروهای سازمان ملل را اخراج کرد.

روابط جبهه پولیساریو با کشورهای دیگر

جبهه پولیساریو، از ابتدای شکل گیری، به علت ماهیت ضد استعماری خود، از جانب کشورهایی که چنین گرایشاتی داشتند، مورد حمایت قرار گرفت. الجزائر شاید اولین دولتی بود که مشی حمایت از پولیساریو را در پیش گرفت. همچنین لبنان نیز یکی از دولت هایی بود که از این جبهه حمایت می کرد. اصولا از زمان بیرو نرفتن اسپانیا، الجزایر همواره روابط پر تنشی را با مراکش بر سر جمهوری دموکراتیک صحرا پشت سر گذاشته است. بی بی سی مدعی است به علت پناه دادن مراکش به محمدرضا شاه پس از انقلاب اسلامی، ایران هم از پولیساریو حمایت کرده است. البته حتی در صورت درست بودن این ادعا، نمی توان ادامه سیاست حمایت ایران از پولیساریو را اثبات کرد.

با گذر زمان، کشور جمهوری دموکراتیک صحرای غربی، از سوی 45 کشور به رسمیت شناخته شد. در این مسیر، عضویت جمهوری دموکراتیک صحرای غربی در اتحادیه آفریقا در اوایل دهه 1980 میلادی، نقش پر رنگی ایفا کرد. گفتنی است که پس از عضویت این کشور در اتحادیه آفریقا، مراکش به نشانه اعتراض، این سازمان را ترک کرد.

همچنین اتحادیه اروپا هم در این پرونده، نشان داد که حامی جمهوری دموکراتیک صحرای غربی است. نگاه اتحادیه اروپا در این پرونده، پیرو نگاه سازمان ملل است که بیشتر جانب پولیساریو را دارد.

چرایی قطع روابط مراکش با ایران

دولت مراکش، روز سه شنبه مدعی شد که به علت حمایت ایران از جبهه پولیساریو و تجهیز آن به دوش پرتاب، به واسطه حزب الله، روابط با تهران را قطع می کند. البته پیش از این، در سال 2011، مراکش یک بار به بهانه دخالت ایران در امور بحرین، روابطش با تهران را قطع کرده بود. اظهارات وزارت خارجه رباط، واکنش منفی جمهوری دموکراتیک صحرای غربی، حزب الله، ایران و الجزایر را برانگیخت. حزب الله ضمن تکذیب هرگونه دخالت در تجهیز پولیساریو، اعلام کرده: « از اینکه مغرب تحت فشارهای آمریکا، اسرائیل و عربستان متوسل به چنین اتهامات باطلی شده است متاسفیم و بهتر بود دلایل قانع کننده تری برای قطع روابط با ایران می آورد.». از سوی دیگر،محمد حداد، سخنگوی جبهه پولیساریو، ادعاهای مغرب را رد کرده و خواسته مدارک ادعایی، ارائه شوند. وی همچنین، اقدام رباط در اتهام زنی به تهران را "فرصت طلبی سیاسی" برای به تعویق انداختن مذاکرات تحت نظارت سازمان ملل خوانده است. ایران هم همسو با الجزائر، دست داشتن در تجهیز پولیساریو را انکار کرده است.

البته، بررسی دقیق تحولات اخیر در محور ریاض و سابقه طولانی نبرد میان مغرب با جمهوری دموکراتیک صحرا، نشان می دهد که رباط، اتهاماتی را علیه تهران مطرح می کند که احتمالا اسناد معتبری در تائید آن وجود ندارد. بر این اساس، مراکش در سیاست اعلامی خود، دخالت ایران را عامل جدایی دانسته ولی در عمل، دلیل دیگری باعث بروز این تنش دیپلماتیک شده است.

چرا انگشت اتهام به سوی محور ریاض است؟

محور ریاض، اولین بلوک سیاسی منطقه ای بود که از تصمیم رباط استقبال کرد. حزب الله لبنان، در پرتو همین اقدامات، حزب الله تاکید داشته که دست عربستان را پشت اتهام زنی های پادشاهی مراکش می بیند. با رصد دقیق وضعیت محور ریاض در تحولات منطقه و به ویژه روابط این محور با کشورهای مسلمان آفریقا، می توان پی برد که این محور، منافعی از قطع روابط میان ایران و مراکش می برده است.

در شرایطی که سومالی با امارات بر سر قطر به اختلاف برخورده و نیروهای این کشور را از خاک خود اخراج کرده و وقعی به وساطت های عربستان نمی نهد و همچنین، در موقعیتی که پارلمان سودان، خروج از جنگ یمن را بررسی می کند و دولت این کشور، وارد محور آنکارا شده، مسلما نیاز است تا فاصله گرفتن این کشورها از محور ریاض را به نحوی ترمیم کرد. در این بین، کشور مراکش، احتمالا پذیرفته تا با دریافت مشوق های مالی، به محور ریاض نزدیک شود.